Türkiye’de raylı sistemler, yaklaşık 200 yıllık bir tarihe sahiptir.

Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii A.Ş., kısaca TÜRASAŞ, 4 Mart 2020 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 2186 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı gereğince TCDD'nin bağlı ortaklıkları olan TÜLOMSAŞ, TÜDEMSAŞ ve TÜVASAŞ'ın birleştirilmesi ile kurulan Ankara merkezli iktisadi devlet teşekkülüdür.

Şirketin faaliyete geçmesi ile birlikte TÜLOMSAŞ, TÜDEMSAŞ ve TÜVASAŞ lağvedilmiş ve bu şirketlere ait tesisler bölge müdürlüğü düzeyinde TÜRASAŞ'a bağlanmıştır.

TÜLOMSAŞ

Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş. veya kısaltmasıyla TÜLOMSAŞ, Eskişehir merkezli, TCDD'nin bağlı ortaklığında 1986-2020 arası faaliyet gösteren lokomotif üreticisi anonim şirket. Tüm faaliyetleri 2020'de kurulan TÜRASAŞ bünyesine dahil edilerek varlığına son verilmiştir.

Faaliyet gösterdiği dönemde TCDD'nin ihtiyaçlarını karşılamak üzere lokomotif, demiryolu bakım aracı, bojili yük vagonu, çeşitli tipte dizel motor, alternatör ve cer motoru gibi parçaları üretmiştir.

1894 yılında Alman İmparatorluğu tarafından Bağdat Demiryolunun Anadolu'dan geçen hattındaki buharlı lokomotif ve vagon ihtiyacını karşılamak üzere Anadolu - Osmanlı Kumpanyası adı ile kurulmuştur. Lokomotif kazanları tamir için Almanya'ya gönderilse de diğer parçalar ithal edilerek bu atölyede tamir ediliyordu.

Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Eskişehir ve tren atölyesi İngilizler tarafından işgal edildi. 20 Mart 1920'de Kuvayi Milliye tarafından geri alındı ve adı Eskişehir Cer Atölyesi olarak değiştirildi. 20 Temmuz 1920'de Yunanların eline geçen atölye, 2 Eylül 1922'de yeniden kurtarıldı. II. Dünya Savaşı sırasında pek çok kişinin seferberlik kapsamında askere alınması üretimde durgunluğa yol açtı. Savaşın sonlarına doğru askerden dönen işçilerle birlikte üretim kapasitesi arttı. Bu dönemde git gide artan enerji ihtiyacını karşılamak için elektrik santrali kuruldu ve Eskişehir'in bazı mahallelerine elektrik sağlandı.

1957 yılında Eskişehir'deki bir parkta iki durak arasında çalışmak üzere iki adet ufak buharlı lokomotif üretildi. Ertesi yıl atölyenin adı Eskişehir Demiryolu Fabrikası olarak değiştirildi. 1961 yılında, 70 km/h hız yapabilen ilk yerli buharlı lokomotifi Karakurt üretildi.

1960 yılında ilk yerli otomobil olan Devrim, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in talimatıyla Eskişehir Demiryolu Fabrikası'nda üretildi. Fabrikanın adı 1970 yılında “Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi” (kısaltasıyla ELMS) oldu. Bu dönemlerde Fransız ve Alman şirketlerin lisansları kullanılarak lokomotifler ve motorlar üretildi.

TÜVASAŞ

Türkiye Vagon Sanayisi A.Ş. ya da kısaltmasıyla TÜVASAŞ, Adapazarı merkezli, TCDD'nin bağlı ortaklığında KİT vagon üreticisi eski anonim şirket. TCDD'nin raylı araçların ve parçalarının imalâtı, onarımı ve bakımından sorumluydu.

Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyılda başlayan demiryolu taşımacılığı faaliyetleri Cumhuriyet'in kurulmasından sonra da uzun yıllar dışa bağımlı bir şekilde sürdürüldü. Maliyetlerin artmasından dolayı 25 Ekim 1951'de “Vagon Tamir Atölyesi” adıyla TÜVASAŞ'ın ilk temeli atıldı. 1962 yılında Adapazarı Demiryolu Fabrikası adını aldı ve ertesi yıl ilk vagon üretildi. 1971'de ise ilk defa yurt dışına vagon ihracatı başladı. 1975 yılında ise “Adapazarı Vagon Sanayi Müessesesi” adını almış ve uluslararası standartlarda RIC tipi yolcu vagonlarının üretimine geçilmiştir.

TÜVASAŞ 1986 yılında TCDD'ye ‘bağlı ortaklık’ yapısı ile bağlanmış ve yarı-özel bir anonim şirket statüsüne kavuşturmuştur.

TÜVASAŞ'ın tesisleri 1999 Gölcük Depremi’nde çok büyük hasara uğramıştır. Kuruluşun atölyeleri, altyapısı ve tesiste bulunan tren ve vagonlar kullanılamaz hâle gelmiş, onarım ve üretim tamamen durmuştur. 2000 yılı Nisan ayından itibaren enkazlar kaldırılmış ve yeniden imalât ile onarım faaliyetlerine başlanmıştır.

TÜDEMSAŞ

Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş. (TÜDEMSAŞ), 1939 yılında Sivas'ta kurulmuş, esas işi yük vagonu üretimi ve tamiri olan TCDD'ye bağlı bir şirkettir. Sivas şehir merkezinde bulunan TÜDEMSAŞ, içerisinde 4 fabrikasının bulunduğu büyük bir kampüsü vardır.

Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş. (TÜDEMSAŞ), TCDD'nin kullanmakta olduğu buharlı lokomotif ve yük vagonlarının onarımını yapmak gayesi ile 1939 yılında "Sivas Cer Atelyesi" adı altında işletmeye açılmıştır.

Demiryolu ulaştırmasının gelişmesine ve yurt ekonomisinin ihtiyaçlarına paralel olarak bina, tezgâh ve tesis bakımından geliştirilen Sivas Cer Atelyesi 1953 yılından itibaren yeni yük vagonu yapımına geçmiştir.

1958 yılından itibaren de Sivas Demiryolu Fabrikaları adı ile faaliyetini sürdürmüştür.

SİDEMAS Müessesesi 28.3.1986 Tarihinde Bakanlar Kurulunun 86/10527 Sayılı Kararı ile Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii Anonim Şirketi (TÜDEMSAŞ) unvanı ile Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nın bağlı ortaklığı olarak teşkilatlandırılmıştır. Kuruluş sermayesi 30 milyar TL. olup 04.04.2005 tarih 2005/T-5 YPK kararı ile de 80 Milyon TL.ye çıkartılmıştır.

İlk yerli otomobil Devrim'e ait motor bloklarının dökümü TÜDEMSAŞ teknik personeli tarafından yapılmıştır.

ISO 9001 Kalite Belgesine sahip olan TÜDEMSAŞ, yük ve yolcu vagonu tamiri, her türlü yük vagonu ve yedek parça üretimi ile demiryolu ulaşımının gelişimine katkıda bulunmaya devam etmektedir.

2009 yılında İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) 'Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008' raporuna göre Türkiye'nin 300. büyük sanayi kuruluşu olan TÜDEMSAŞ, 2009 yılı raporunda 29 basamak birden atlayarak 271. sırada yer almıştır.